Skąd wzięły się potrawy wigilijne i dlaczego musimy spróbować ich wszystkich?

Symbolika potraw wigilijnych

Święta Bożego Narodzenia to magiczny okres. Mimo iż czasy się zmieniają, wciąż najchętniej spędzamy go z rodziną przy tradycyjnych, staropolskich potrawach wigilijnych i świątecznych. Nawet jeśli coraz częściej są one wegańskie, bezglutenowe czy w wersji "fit", większość z nas wciąż przyciągają smaki, które pamiętamy z dzieciństwa. Domowe pierogi, barszcz, uszka czy kutia – każda rodzina ma swoje tradycje i ulubione dania, bez których nie wyobraża sobie wigilijnego stołu. Najczęściej świąteczne przyzwyczajenia przekazywane są z pokolenia na pokolenie, jednak nie każdy wie jakie jest znaczenie potraw wigilijnych, skąd wzięły się tradycyjne dania na Wigilię Bożego Narodzenia i dlaczego to 12 potraw powinno stać na stole tego wyjątkowego wieczoru. Warto poznać lepiej symbolikę potraw wigilijnych, żeby z większą świadomością zasiąść do stołu 24. grudnia i zrozumieć co było ważne dla naszych przodków. Być może to samo, co dla nas?

Staropolskie potrawy wigilijne - sezonowo, regionalnie

Tak popularna teraz kuchnia sezonowa i regionalna, najbardziej ekologiczna (a przy okazji ekonomiczna), kiedyś była jedynym możliwym wyborem. Warunki nie były łatwe, zarówno jeśli chodzi o pozyskiwanie, jak i przewożenie i przechowywanie żywności. Trzeba było być dobrze zorganizowanym, żeby mieć co jeść przez cały rok, często również oszczędzać jedzenie i pościć, żeby mieć bogaty stół świąteczny. Przygotowania do Bożego Narodzenia zaczynały się właściwie już latem, to wtedy trzeba było zerwać i ususzyć pierwsze owoce oraz grzyby, następnie przygotować mąkę ekologiczną, miody, kiszonki i orzechy. Jeśli przyjrzeć się daniom na Wigilię Bożego Narodzenia, od razu można zauważyć, że wszystkie sprzyjają zdrowiu w okresie jesienno-zimowym - są sycące, rozgrzewające i wzmacniają odporność organizmu.

W każdym regionie Polski obecne były nieco inne dania, chociaż opierały się na bardzo podobnych składnikach. Tradycyjnie wśród 12 potraw na Wigilii pojawiała się kapusta pod różnymi postaciami, buraki, grzyby i bakalie. Wśród staropolskich potraw wigilijnych spotkać można między innymi wciąż popularne dania takie jak kutia, pierogi z kapustą i grzybami, groch z kapustą, zupę grzybową, barszcz oraz różnego rodzaju dania rybne.

Chociaż niektórym wydaje się, że wśród ryb wyjątkowe miejsce miał karp - nie jest to prawdą. Owszem, był on obecny, jednak jako jedna w bardzo wielu różnych opcji. W rzeczywistości popularność zyskał dopiero w połowie XX wieku i to nie z powodu wyjątkowego znaczenia potraw wigilijnych bazujących na tej rybie, a wyłącznie z powodów czysto praktycznych. Po wojnie był duży problem z dostępnością ryb morskich, w związku z czym postanowiono zarybić stawy hodowlane, między innymi karpiem. Popularność karpia wzrosła dodatkowo w okresie PRL-u, z tego okresu pochodzi również niehumanitarny zwyczaj przechowywania w domu żywych ryb aż do wigilii.

Potrawy wigilijne - symbolika

Właściwie wszystko, co pojawiało się niegdyś na świątecznym stole, miało swoje uzasadnienie. Teraz powtarzamy, często bez głębszej refleksji, te same lub podobne potrawy, kierując się tradycją, jednak jeszcze jakiś czas temu dla ludzi wszystko to miało symboliczne znaczenie. Często w czasie adwentu żyło się skromniej, żeby w okresie świątecznym nacieszyć się smakołykami jedzonymi do syta. Dlaczego wybierano takie, a nie inne składniki? Poza oczywistym aspektem dostępności w danym momencie roku, bardzo istotne było również znaczenie potraw wigilijnych i ich składników.

Kapusta

Uważano, że jej zadaniem jest zapewnienie człowiekowi sił życiowych i witalności, prawdopodobnie właśnie dlatego od wieków jest ona jednym z głównych składników potraw wigilijnych, podawano ją z grochem lub grzybami, a także jako składnik farszu do pierogów czy pasztecików.

Grzyby

Niegdyś były uważane za pożywienie magiczne, rosną bowiem szybko, jakby pojawiały się w jednej chwili, pochodzą też z dzikiej przestrzeni, która jest poza kontrolą człowieka – z lasu. Według dawnych wierzeń pomagają w kontaktach z zaświatami, kojarzone były również z siłą i zdrowiem. Są jednym z ważniejszych składników potraw wigilijnych: pojawiają się w uszkach, pierogach, krokietach i zupie.

Mak

Dawniej uważało się, że on także ma znaczenie przy kontaktach ze zmarłymi. Przede wszystkim jednak wierzono, że przynosi bogactwo. By zapewnić dobrobyt rodzinie, na stole musiała znaleźć się przynajmniej jedna potrawa z jego dodatkiem, najlepiej jeśli było ich kilka, na przykład makowiec, kutia i łazanki. Nie każdy wie, że mak ma lekkie działanie uspokajające i poprawia nastrój.

Piernik

Symbolizuje dobrobyt - był oznaką tego, że rodzinie dobrze się powodzi. Przyprawy korzenne były bowiem zawsze bardzo cenne, dodawano również do niego wartościowego miodu. Jeśli ktoś miał możliwość postawić go na stole, dawał wyraz temu, że niczego mu nie brakuje i żyje dostatnio. Obecnie cenimy go głównie za walory smakowe i niezwykłe właściwości przypraw korzennych.

Barszcz

Zupa na zakwasie buraczanym to bardzo ważny element świątecznej wieczerzy. Patrząc na symbolikę potraw wigilijnych, jej zadaniem jest zapewnienie wszystkim biesiadnikom siły i dobrego zdrowia przez cały rok. Wydaje się to zupełnie logiczne, biorąc pod uwagę fakt jak zdrowe jest to danie.

Kompot z suszu

Nie każdy za nim przepada, ale on również musiał pojawić się na świątecznym stole. Suszone owoce miały za zadanie zapewnić zdrowie, długie życie i miłość. Wśród tradycyjnych znaczeń potraw wigilijnych na bazie suszu owocowego pojawia się nawet wzmianka o odpędzaniu złych mocy.

Miód

Był uznawany za pokarm magiczny, bardzo doceniano pracowitość pszczół i wierzono, że tak niezwykłe pożywienie musi powstawać przy kontakcie z zaświatami, a dzięki temu chroni przed złem. Znaczenie potraw wigilijnych zawierających miód to ponadto zapewnienie rodzinie zebranej przy stole szczęścia i miłości.

Zboża

Zboża takie jak żyto lub pszenica obecne w wielu typowych daniach na Wigilię Bożego Narodzenia, między innymi w chlebach, kutii i ciastach, mają zapewnić rodzinie dostatek, płodność i dobre zbiory w nadchodzącym roku. Uznawane były za symbol życia i urodzaju.

Chleb

Jest wyrobem zbożowym o wyjątkowym znaczeniu w wielu kulturach, w tym również w naszej. Jego także nie może zabraknąć podczas wieczoru wigilijnego. Jest symbolem rodzinnego ciepła i bliskości, a jego zadaniem jest zapewnienie biesiadnikom dobrobytu, ale też przyniesienie szczęścia w całym nadchodzącym roku.

Orzechy

Te zdrowe i pożywne smakołyki symbolizują mądrość, płodność i nowe życie. Mogą być obecne na wigilijnym stole w jakiejkolwiek formie, dodaje się je do ciast, kutii lub podaje jako samodzielną przekąskę. Złote orzechy włoskie, które wiesza się nadal w niektórych domach na choince oznaczają obfitość.

12 potraw na Wigilię

Jednym z najczęstszych pytań jakie pojawia się w przestrzegających tradycji domach jest: dlaczego 12 potraw? Dla niektórych zaskakujący może być fakt, że nie było tak zawsze, można nawet powiedzieć, że jest to dość młody zwyczaj. Staropolskie potrawy wigilijne najczęściej występowały w liczbie nieparzystej, ponieważ przesądne osoby uważały je za szczęśliwe. Dokładna liczba zależała po prostu od tego jak bogaci byli domownicy zbierający się wokół stołu. Duże znaczenie miała symbolika potraw wigilijnych, a przede wszystkim przykładano wagę do tego, by znalazły się na nim wszystkie płody natury z różnych środowisk, z których czerpano żywność na co dzień – lasu, sadu, pola, wody i ogrodu. Właśnie to miało zapewnić dostatek przez cały rok, między innymi dobre plony, zbiory owoców i warzyw oraz połowy.

Skąd w takim razie w późniejszym okresie 12 potraw na Wigilię? W zamożnych domach dań na Wigilię Bożego Narodzenia było bardzo dużo, a ich religijni mieszkańcy zaczęli przygotowywać między innymi 12 dań rybnych, by uczcić w ten sposób dwunastu Apostołów.

Dania na Wigilię Bożego Narodzenia - dlaczego należy spróbować ich wszystkich?

Niektórzy rygorystycznie przestrzegają konieczności spróbowania chociaż w minimalnej ilości każdej potrawy, która znajdzie się na stole. Być może nadal w niektórych domach dzieci słyszą, że to niezbędny warunek pojawienia się Mikołaja z prezentami. Skąd wzięła się taka tradycja? Dawniej wierzono, że ma to uchronić domowników przed głodem. Ponadto ten, kto ominie jakąś potrawę pozbawi się jednej przyjemności w nadchodzącym roku. Biorąc pod uwagę jakie korzyści są przypisywane poszczególnym składnikom wigilijnej wieczerzy, chyba nikt nie ma wątpliwości, że warto skosztować wszystkiego, co znajdziemy na stole tego wieczoru, chociaż oczywiście warto zachować umiar.

Znaczenie potraw wigilijnych dzisiaj

Nawet jeśli zastępujemy niektóre tradycyjne potrawy taką wersją, która najbardziej nam odpowiada, na przykład roślinną, mniej kaloryczną lub bez glutenu, warto w tym świątecznym czasie odwoływać się do smaków, które przywołują dobre wspomnienia. To głównie dlatego tak wielu ludzi skupia się na menu, które przypomina im rodzinny dom. Dzięki temu możemy poczuć się miło, bezpiecznie i radośnie, mając też świadomość, że kultywujemy pewne tradycje, jesteśmy częścią większej całości, właśnie takie znaczenie mają dzisiaj tradycyjne potrawy świąteczne. Jeśli znamy symbolikę potraw wigilijnych, możemy natomiast mocniej uwierzyć w to, że taka wieczerza doda nam sił witalnych i mocy, a nadchodzący rok obdarzy dobrobytem, szczęściem i miłością. Z taką energią każdy plan ma szansę powodzenia.